Mất nước thì làm gì?

Mất nước thì đi.. tắm nhờ.

Trong kí ức thời thơ ấu, thi thoảng nhà tôi bị mất nước. Đó là những ngày khi còn ở nhà tập thể Trung Tự, là cả những ngày khi đã chuyển xuống nhà lô mặt ngõ khu Thành Công. Mỗi lần mất nước, tôi nhớ sinh hoạt vô cùng bất tiện, cả nhà phải dùng rất dè xẻn, lúc ở nhà tập thể thì bố tôi phải xách nước đi bộ từ tầng một lên tầng năm, ở nhà tôi bây giờ thì bố mẹ phải thay nhau thức đêm canh giờ mà bơm được tí nước nào hay tí ấy. Dù ở đâu thì lượng nước ít ỏi tích trữ được cũng để ưu tiên cho nấu nướng và rửa bát, phần nước nửa rau thừa sẽ được đem dội vệ sinh, tinh thần tiết kiệm triệt để mà bây giờ nghĩ lại cảm thấy rất đáng suy nghĩ về lối sống bừa bãi ít suy nghĩ đến môi trường của bản thân.

Ít nước như thế, tất nhiên là phải đi tắm nhờ. Nhà tôi thường rồng rắn đèo nhau sang nhà chú hoặc nhà bác tôi để tắm giặt nhờ, mẹ tôi xách theo cái túi to đùng để quần áo, đồ thay ra thì giặt luôn, tiện lúc nào cùng mẻ thì giặt máy cùng nhà bác tôi, không thì mẹ tôi giặt tay rồi đem về nhà phơi. Trạng thái lúc nào cũng khẩn trương, chỉ nhanh nhanh chóng chóng xong việc để anh em tôi về còn học bài. Tôi với thằng Tít rất khoái những bữa tắm nhờ như vậy, cảm giác như một cuộc phiêu lưu đầy mới lạ trong hoạt động vệ sinh thường nhật. Trẻ con là thế, mất điện với mất nước người lớn có thấy khổ thấy mệt chứ chúng nó luôn tìm ra những chi tiết để hào hứng trải nghiệm. Chuyện mất nước xảy ra đâu độ vài lần, rải rác từ lúc tôi học mẫu giáo cho đến cấp một, không nhiều để trở thành nỗi ám ảnh, nhưng đủ để tôi hiểu.

Mười mấy năm sau, lớn lên, đi xa nhà, tôi ở nhà biệt thự chán thì chuyển lên ở chung cư, loại chung cư bình dân cho người thu nhập thấp ở khu phố ga tàu cuối Sentul Timur. Hồi tôi mới chuyển lên căn hộ tầng 16 được chừng hai tuần thì có chuyện. Hôm ấy thằng Kah Meng làm cùng công ty chở tôi về, nó ở toà bên cạnh, xe vừa rẽ qua cổng thì thấy nước chảy lênh láng khắp sân, Kah Meng thò đầu ra hỏi bảo vệ rồi thuật lại với tôi là đường ống cấp nước lên bể chứa cao nhất của toà tôi bị vỡ. Thế là tối tối, tôi với thằng bạn cùng nhà lại tha cái xe đẩy với thùng phi nhựa xuống tầng kĩ thuật lấy nước trực tiếp từ vòi, tới nơi thấy dân cư xếp hàng la liệt, nhà nào cũng có xe đẩy với thùng phi do ban quản lý toà nhà cho mượn, bọn trẻ con cũng hệt như tôi ngày ấy, theo cha mẹ xuống chơi, chúng nô đùa chọc ghẹo nhau rồi cười ầm ỹ, đám người lớn người thì cắm mặt vào cái điện thoại, người thì chuyện trò giết thời gian. Tôi kể cho thằng bạn, hồi nhỏ tao cũng từng trải qua những chuyện thế này, nhưng lâu lắm rồi, giờ ở nhà bố tao lắp hệ thống máy bơm kiểu hiện đại hơn, chả mất nước nữa, bây giờ làm những chuyện thế này, thấy nhớ lúc ấy quá. Thằng bạn nhe răng cười hì hì, nó tiếng Anh hơi kém, nghe câu được câu chăng, chẳng biết có hiểu những gì tôi kể không.

Được vài bữa, bọn tôi thấy vất vả mất thời gian quá, bèn thống nhất vài ngày mới đi lấy nước một lần, còn lại sẽ tuỳ nghi di tản chuyện tắm giặt. Tôi có ngay ông bạn Kah Meng nhà gần, tối nào tôi cũng sang căn hộ của nó ấn chuông xin vào tắm nhờ, xong việc có hôm còn ngồi lại kể chuyện nói xấu sếp rất lâu, quần áo thì vứt vào giỏ, cuối tuần đem qua tiệm giặt dịch vụ một thể. Cuộc sống cứ lững lờ trôi đi, ngay khi tôi vừa kịp thích nghi với cung cách hoạt động ồn ào ấy thì đường ống được sửa xong, mọi chuyện trở về như cũ, thói tiện nghi và sự yên tĩnh lại chia tách con người. Cho đến tận khi tôi trở về.

Ấy là kể chuyện như vậy, mất nước, mất đi nguồn cung cấp yếu tố quan trọng hàng đầu trong cuộc sống thì bao nhiêu thứ lích kích đã xảy ra. Căn nhà của tôi, không có nước, cảm giác như đó không còn vẹn nguyên là căn nhà của tôi nữa, thiếu đi dù chỉ một điều tưởng chừng như dĩ nhiên phải có, hoá ra lại làm cho mọi chuyện chẳng còn như chúng ta vẫn thường đinh ninh.

Ấy là vì đang muốn nói sang chuyện mất nước, ừ, là nước Việt Nam tôi. Chuyện chúng tôi mất nước Việt Nam.

Nước mất thì nhà mất. Có lẽ vì vậy nên mới có từ ‘nước nhà’, đất nước là nhà. ‘Nước nhà’ chứ không phải ‘nhà nước’. ‘Nhà nước’ là một khái niệm chính trị, nó bao gồm bốn yếu tố con người, lãnh thổ, chính quyền và chủ quyền, cách hiểu thứ hai thì ‘nhà nước’ là chính quyền, cách này gần với cách hiểu trong xã hội Việt Nam, kiểu ‘mọi việc đã có đảng và nhà nước lo’ (*).

Còn ‘nước nhà’, hai chữ này có âm hưởng thơ ca và lần nào cũng làm tôi có cảm giác thân thương khi nghĩ về nguồn cội.

Mất nước Việt Nam, là mất đi điều gì nhỉ?

Thật không dễ để hình dung. Không như việc chúng ta bị mất điện thoại, mất xe máy, mất túi xách, mất đi bất kì thứ tài sản gần gũi hữu hình nào.

Đất nước này, xứ sở này, là nơi mầm mống đâm chồi qua biết bao nhiêu thế hệ, là khổ nhục và đắng cay, là hạnh phúc và mến thương, là công lao gây dựng giữ gìn của tiền nhân, là máu thịt cốt xương của ông cha, là nơi có gia đình, có mẹ, có cha, có anh chị em, có bạn bè, có những người cùng chung một tiếng nói, cùng chung một điệu cười, cùng chung dòng nước mắt. Là nơi có miếng ăn ngon hợp khẩu vị, là nơi có chén nước đậm hương thơm, là nơi có kỉ niệm gắn bó đi qua mỗi quãng đời người, có văn hoá truyền từ đời này qua đời khác, có những câu chuyện vui buồn mà ta đã đọc, đã nghe. Là nơi có thành phố, có thôn quê, có núi rừng, có biển cả, có ái tình nam nữ, có tình cảm gắn bó vượt qua máu mủ ruột rà. Là nơi có từng chút tình yêu thấm vào thịt da từ lúc nào không biết, là nơi ta luôn muốn nó trở nên tốt đẹp hơn qua mỗi ngày.

Mất nước ư? Bạn thân mến, làm sao chúng ta có thể hình dung nổi, phải không?

Tôi thường nói với bạn bè, ngày này tuần sau có chuyện gì xảy ra mày còn không biết, vậy mà sao đã vội đoan chắc như đanh đóng cột về những điều mơ hồ không diễn giải nổi thành lời? Trước khi có biến cố xảy ra, bao giờ mà chúng ta chẳng chắc mẩm, ôi giời, chẳng sao đâu.

Chẳng sao đâu, mất sao được mà mất. Phải vậy không?

Thế mà vẫn mất điện thoại, vẫn mất xe máy, vẫn mất người yêu, vẫn mất bạn bè, mất mẹ, mất cha.

Vậy còn mất nước?

Có bao giờ bạn nghĩ, sẽ đến một lúc nào đó, chúng ta mất nước, mất đi Việt Nam này? Không, mất sao được mà mất. Phải vậy không?

Ừ, mất sao được mà mất.

Nhưng, nếu mất nước, thì chúng ta sẽ làm gì? Tôi sẽ làm gì? Bạn sẽ làm gì?

Sẽ cầm súng chiến đấu? Sẽ chết cho quê hương Việt Nam? Sẽ đánh đổi đời mình cho những thế hệ phía sau?

Sẽ bỏ đi, sống như một người lưu vong xa xứ? Sẽ ôm nỗi buồn nhìn về cố hương trong suốt quãng đời còn lại?

Sẽ ở lại, sống một cuộc sống không còn là cuộc sống của một con người có quê hương, có nguồn gội, có đầy đủ những điều thiêng liêng của một con người?

Sẽ..

Muôn ngàn cái ‘sẽ’, trong muôn ngàn điều ‘nếu’.

Không. Bạn thân mến ơi, đây là quê hương của chúng ta, đây là nhà, là xứ sở của chúng ta. Nếu đó không phải là lựa chọn đầy hạnh phúc, thì nỗi buồn mất nước không chỉ đơn giản như mất một chiếc xe, kiếm tiền mua xe mới rồi nỗi buồn sẽ qua đi.

Bạn sợ mất xe, bạn sợ mất điện thoại, bạn sợ mất tiền, nên bạn cẩn thận. Bạn khoá xe kĩ càng, bạn gửi xe ở nơi đảm bảo, bạn không lơ đễnh cầm điện thoại hớ hênh trên đường, nhà bạn có vài lớp khoá. Bạn cẩn tắc vô ưu.

Vậy mà chuyện mất nước, bạn dửng dưng, bạn không buồn phản ứng, dù trong thâm tâm bạn, đã có những giây phút điều đúng điều sai thoáng hiện lên. Rồi tắt ngóm.

Mất nước thì làm gì?

Mất nước thì đi tắm nhờ.

Đúng vậy, tôi chỉ muốn mất nước thì đi tắm nhờ. Chỉ vậy thôi, như thế đã là quá đáng lắm rồi.

Và nếu cũng muốn như tôi, ngày hôm nay, bạn hãy bắt đầu nghĩ: với những điều đang xảy ra, liệu chúng ta có mất nước không?

Liệu có mất nước Việt Nam không?

Nghĩ rồi, bạn làm gì, là tuỳ ở bạn.

(*) Theo Chính trị bình dân – tác giả Phạm Đoan Trang.

Hôm nay, Hà Nội nóng. Cái oi bức đầu hè khiến không khí trở nên ngột ngạt. Nóng đột ngột tăng mạnh chỉ sau một đêm, nóng đến tàn khốc. Mình đi xuyên qua thành phố ba lần, đếm được tổng cộng chi hết ba mươi nghìn tiền uống trà đá. Xin thêm đá ba lần.

Ngồi uống cốc nước dưới tán cây, vô tình đọc được bài báo mạng, tiêu đề là ‘Thủ tướng chỉ đạo nâng cấp nhà vệ sinh trường học chưa đạt chuẩn’ (*). Bật cười. Chuyện năm nào chợt hiện về sau bóng lá.

Mình từ nhỏ tới lớn đi học tổng cộng đúng hai mươi năm. Ba tuổi đi học mẫu giáo, tham gia đầy đủ mẫu giáo bé, mẫu giáo nhỡ và mẫu giáo lớn. Lúc mẫu giáo bé và mẫu giáo nhỡ mình còn nhỏ quá, không có nhiều kí ức về nhà vệ sinh, chỉ nhớ mang máng có sàn xi măng, chân tường ốp gạch men màu trắng. Có lần mình đi ị xong tần ngần ngắm nhìn cục cứt rồi lấy tay chọc chọc vào thử, đưa lên mũi ngửi thấy thối quá bèn bôi vào gạch men cho sạch. Vết cứt vàng ươm nổi bật trên nền gạch, hôm sau cô giáo lại đưa mình vào ị, mình vẫn nhìn thấy vết cứt đấy. Cô giáo thì không.

Sau đó nhà mình chuyển từ Trung Tự sang Thành Công và mình, cậu bé năm tuổi khôi ngô với ánh mắt buồn thăm thẳm đã vụt sáng trở thành một ngôi sao mới nổi ở trường mẫu giáo Hoa Sen với đủ các loại sự kiện chỉ vỏn vẹn trong hơn nửa năm học cuối của thời kì mầm non chất chơi. Nhưng thôi chuyện ca ngợi bản thân để bao giờ vừa đi đường vừa kể sau. Bây giờ ngồi kể chuyện nhà vệ sinh đã.

Đến lúc này mình đã năm tuổi, gần đi học lớp một, mình đã nhận thức và ghi nhớ được khá nhiều điều. Mình nhớ như in, lớp mình là lớp A5, từ cổng phụ của trường Hoa Sen, rẽ trái chừng sáu, bảy bước là tới cửa lớp. Từ cửa lớp đi xuyên qua gian phòng chính nơi mình và bọn bạn lăn lê chơi đùa và thi đua học tập là tới phòng để balo của bọn mình ở phía tay phải, từ phòng để balo ấy, có một cửa, mình gọi đó là cửa vào nhà vệ sinh.

Mình rất ghét cánh cửa và cái nhà vệ sinh ấy, thỉnh thoảng mấy thằng bạn mình buổi sáng đến lớp, chưa tới giờ tập trung nghe cô giáo răn dạy, chúng nó cứ thích cất balo xong là đứng ngay đấy chào hỏi nhau, cung cách hân hoan như thể hôm nay là một ngày tốt lành và nơi đó là một nơi thật đẹp. Mình chả thấy đẹp mẹ gì, cửa sơn màu xanh, bong tróc, nhìn tầm thường như bao cánh cửa khác, nó rất hẹp, hẹp hơn các cửa ra vào phòng nọ phòng kia mà mình từng biết khá nhiều, hẹp đủ để một thằng nhóc năm tuổi nhận ra thì các bạn hãy hiểu là nó thực sự hẹp. Bước vào bên trong là không giăn tăm tối, ẩm ướt. Sàn xi măng lúc nào cũng có vài vũng nước lõng bõng, lúc nào vào mình cũng thấy như vậy, chưa bao giờ thấy sàn nhà khô ráo lấy một lần. Tường sơn xanh, cũng bong tróc nham nhở y hệt như cửa vào, chân tường rêu mọc đen xì. Điều khiến mình ghét nhất là mấy ô cửa sổ lấy sáng trên cao, chúng rất bé, mờ mịt, bẩn thỉu, không sáng choang như ở trường cũ của mình, thường trực là thứ ánh sáng xanh xao yếu ớt chỉ vừa đủ để nhận ra đâu là lối đi, đâu là chỗ đứng chỗ ngồi. Mình rất sợ phải bước vào không gian tối tăm, ướt át và đặc biệt là hôi hám ấy, lần nào buồn ị mình cũng phải thở dài thườn thượt tưởng chừng như cực chẳng đã mới đành thất thểu ra bảo cô ơi cô, cháu buồn ị.

Cô giáo sẽ dẫn mình vào căn phòng ám ảnh ấy, để mình ngồi đó, trước khi bỏ đi, cô nói bao giờ xong thì nhớ gọi cô vào rửa đít cho. Mình ngồi một mình trong không gian ma quái, vừa ị vừa sợ tái cả mặt, mũi khịt khịt ngửi mùi khai thối đã trường tồn trăm năm cùng lịch sử. Lúc sau, mình thều thào, cô ơi cô cháu ị xong rồi, không có tiếng trả lời, mình đành vận sức, cô ơi cô cháu ị xong rồi. Cô giáo bay vào, dùng chân, vâng dùng chân, chính xác là mu bàn chân rửa đít cho mình, tay cô vung vung gáo nước. Bây giờ lớn rồi, mình hiểu, rửa như cô thì trẻ con nó sạch thế nào được, vậy mà mẹ mình không bao giờ to tiếng với mình hay với cô giáo mình về chuyện ấy. Lạ thật.

Mình sợ và ghét đi ị ở trường đến nỗi, mình tìm mọi cách né tránh, mình nhớ mình chỉ ị ở trường vài lần, cùng lắm là đếm sang đến bàn tay thứ hai, có lần căng thẳng quá mình còn ị đùn luôn vì chưa kịp kết thúc sự phân vân. Ê chề nhục nhã rất lâu sau đó cho đến khi bọn bạn đã quên đi..

Sau đó mình ra trường và bắt đầu sự nghiệp đèn sách mười hai năm phổ thông khốc liệt.

Cấp một mình học trường Kim Đồng, cấp hai học trường Giảng Võ, lên cấp ba thì học trường Lương Thế Vinh. Toàn mấy trường có tiếng học khá, nghe oách lắm, rất tiếc chính xác là những đứa học giỏi hơn mình có tiếng, chúng đem lại tiếng tăm cho trường, chứ mình thì không. Không chỉ giống nhau ở khoản học khá, những ngôi trường mình từng mài mông nghịch ngợm còn có chung một đặc điểm: nhà vệ sinh.

Nhà vệ sinh cực bẩn, bẩn kinh tởm bẩn. Đéo thể hiểu nổi tại sao giữa lòng thủ đô mà tình trạng nước dội vệ sinh lại khan hiếm đến vậy. Luôn luôn, trong suốt mười hai năm đèn sách, luôn luôn là mùi xú uế mọi rợ xộc thẳng vào mũi bọn học sinh mỗi lần bước chân đến gần cửa nhà vệ sinh. Có vòi nước rửa tay, nhưng nước thường không đủ để dội rửa sau khi đi vệ sinh, cung cách tiền sử cũng đã quá lỗi thời đối với những năm chín mươi, hai nghìn, khi mà nhà nhà ở thành thị đều đã có bồn cầu tráng men.

Nhắc đến lại thấy lợm giọng, những khoang có cửa để đi đại tiện thật sự là một đại thảm hoạ, một trò hề khốn nạn giữa thế giới văn minh. Những cánh cửa khi thì bằng gỗ, khi thì là nhựa, ọp ẹp, bệ rạc, mở ra, tràn ngập cứt trong hố xí xổm tồi tàn, u tối.

Không có nước.

Không có bất kì một giọt nước nào, hay bất kì dấu hiệu nhỏ nhoi nào của một cái cần gạt, một cái nút vặn, hay một cái thổ tả nào đó có thể làm nguồn nước hiện ra dội trôi những cục cứt đang nằm la liệt. Chỉ có cái vòi nước bên ngoài gần lối vào, quanh năm, nó không có nước hoặc chỉ rỉ ra vài giọt đủ để rửa tay nếu đứa học sinh có khả năng nhịn thở đủ lâu. Một cái vòi thứ hai, nếu may mắn có tồn tại, sẽ được xả vào một cái lu nước xinh xinh, nếu có nước, tất nhiên nó cũng thường xuyên khô queo.

Kể đến đây lại nhớ chuyện hồi học lớp mười một. Lớp mình có thằng Tiến Anh rất nghịch, một thằng tên là Duyệt lại rất hiền. Hôm ấy đang học thì thằng Duyệt đứng lên xin phép đi ra ngoài, mặt mày nhăn nhó, tay nó vò vò tờ giấy nháp. Anh em nhìn theo, biết ngay thằng này sắp đi.. vũ trụ. Một đặc điểm nữa là nhà vệ sinh các trường không bao giờ có giấy vệ sinh, vòi xịt là thứ gì xa xỉ vô cùng, nằm mơ à?? Bọn học sinh, mà chắc là học sinh nam thôi, thường phải vò giấy vở cho mềm ra để dùng sau khi hành sự. Anh em biết thằng Duyệt đi nặng, thì biết vậy thôi. Nhưng thằng Tiến Anh không để hiểu biết trở nên vô nghĩa, nó biến thông tin thành hành động. Chờ thêm năm phút, nó cũng đứng dậy xin phép ra ngoài, hai phút sau nó quay lại, cười cười nhìn lướt qua mặt bọn mình.

Thêm độ dăm phút thì hết giờ, Duyệt vẫn chưa vào, thầy giáo cũng không lấy gì làm mặn mà. Thầy ra khỏi lớp, thằng Tiến Anh bật dậy, ê bọn mày, theo tao ra đây cho xem cái này hay lắm. Hội xóm nhà lá bọn mình ngồi cuối lớp rần rần đứng dậy đi ra theo nó. Nó dẫn bọn mình vào nhà vệ sinh cách lớp một khoảng sân nhỏ chừng mười bước chân. Thằng Tiến Anh cười ngoác đến mang tai, tao nhốt thằng Duyệt trong này rồi, nói đoạn nó chỉ tay vào khoang đi nặng đang chốt ngoài. Vầng, bạn không đọc nhầm đâu: chốt-ngoài. Phải nói là đỉnh cao của sáng tạo, khoang đi nặng, một không gian cần tối ưu hoá sự riêng tư, ở trường mình có chốt ngoài. Bình thường bọn mình không ai để ý, nhưng thằng Tiến Anh bạn mình có tư chất của một thằng bạn mất dạy, nó đã nhốt thằng Duyệt ở trong.

Thằng Duyệt ngồi trong, nghe tiếng bọn mình phá ra cười ầm ỹ bên ngoài, chợt nhận ra nó đang mắc kẹt với đống cứt của chính nó và của rất nhiều kẻ đi trước. Bị kéo khỏi cơn rặn, nó bị đẩy vào cơn khổ nạn gấp trăm lần. Thằng Duyệt đập cửa, kêu địt mẹ thằng Tiến Anh, mở cửa cho tao. Nó gào lên. Anh em nghe, lại phá ra cười, cười ngặt nghẽo, bá vai bá cổ nhau mà cười, có ông suýt trượt trân ngã vào vũng nước đái. Thằng Tiến Anh nhơn nhơn hét vọng vào, á à chửi à, chửi thì cứ ngồi đấy nhé. Không gian rộn ràng tiếng cười của bọn mình. Thằng Duyệt vẫn đập cửa, mở cửa cho tao, lần này nó đã không chửi nữa. Rầm, rầm. Nó vẫn đập cửa. Anh em vừa lau nước mắt vừa xì nước mũi, bôi lên áo nhau, vừa tiếp tục theo dõi màn đấu trí. Thằng Tiến Anh cười hơ hơ, này, Duyệt, mày phải nói thế nào chứ nhỉ? Thằng Duyệt gào lên mở cửa cho tao, rầm, rầm. Chẳng ích gì. Thằng Tiến Anh vẫn không hề lay chuyển. Không gian trở nên im ắng, được vài giây thì giọng thằng Duyệt lại vang lên, lần này nó rên rỉ, Tiến Anh, thôi mở cửa cho tao đi, Tiến Anh ơi.. Tiến Anh ơi… Thằng Tiến Anh cười, bảo nhưng mày phải hứa không được đánh tao cơ. Đến đây thì không có tiếng trả lời. Thằng Thao Đông hồi ấy vẫn đang là lớp trưởng, thấy vậy bèn bảo, thôi, trêu nó thế đủ rồi, mở cửa cho nó đi, không nó chết ngạt trong đấy bây giờ. Nói đoạn nó tự bước tới giải thoát cho thằng Duyệt.

Thằng Duyệt béo lùn, tất nhiên không đánh lại thằng Tiến Anh giỏi thể thao, nó chỉ cay cú buông ra vài lời chửi rủa vô nghĩa. Anh em sau đó nhớ chuyện này đến già.

Mình kể đến đây, bạn đừng vội trách bọn học sinh lười, không chịu ra múc nước vào dội. Bạn nói thế, thì bạn ngu xuẩn cổ vũ cho thứ lạc hậu bần tiện, bạn không đáng để mình trả lời ở đây. Nực cười, chúng đi học, cha mẹ đóng đủ thứ tiền, bao giờ cũng có tiền vệ sinh, chúng chẳng nợ ai điều gì, và chúng không được cung cấp đủ những yếu tố để có một môi trường học tập đủ vệ sinh. Chúng đéo thể giữ vệ sinh nổi, khi mà chúng chưa bao giờ được trải nghiệm nhà vệ sinh trường học sạch sẽ. Đơn giản là đéo thể.

Nhà trường tất nhiên có vài người lao công, và phận sự của họ, bọn học sinh nghĩ, có lẽ không bao gồm cái nhà vệ sinh của chúng.

Thật ô uế.

Người ta sẽ viện ra đủ thứ lý do, nào là cơ sở vật chất hạn chế, điều kiện còn nhiều khó khăn, nào là học sinh ý thức còn kém nên chỉ đáng như thế thôi, nào là làm sao phục vụ tốt cho bằng đấy đứa học sinh được.

Mình cũng từng nghĩ vậy, hồi còn đi học. Lần cuối cùng mình giữ suy nghĩ ấy, là trước khi mình bước vào nhà vệ sinh của thầy cô. Trường nào cũng có nhà vệ sinh dành riêng cho thầy cô giáo, lại một điểm chung. Cái này thì cũng hợp lý, tránh những chuyện thầy cô người lớn động lòng tà đạo với bọn học sinh con nít ranh.

Hôm ấy, mình đến trường sớm, một buổi trưa nắng nóng cuối năm học, cũng như tầm này. Ăn cơm xong là phi lên trường để gặp mấy thằng bạn nên mình chưa kịp giải quyết nỗi buồn. Nhà vệ sinh khoá cửa. Cả bốn tầng nhà đều khoá cửa. Khốn nạn. Sau đó mình mới biết, họ chỉ mở khoá phòng vệ sinh nửa tiếng trước giờ vào học. Họ không cho những đứa học sinh buổi sáng đến trường học nghề rồi vạ vật ở lại do nhà xa được dùng nhà vệ sinh. Ôi chao, sao mà cay đắng thế.

Mình mót quá không chịu được, sực nhớ ra có lần mang tài liệu cho cô giáo lên phòng giáo viên, đi ngang qua cái cửa phòng vệ sinh dành cho các thầy cô. Mình đánh liều ù chạy tới đó. Buổi trưa, ngó vào thấy một vài thầy cô đang rầm rì nói chuyện hoặc thiu thiu ngủ, mình mở cửa phòng vệ sinh. Ôi chao, sao mà sáng thế, sao mà thơm tho sạch sẽ thế, sao mà bóng bẩy thế này. Mình như lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh nào đó, cảm giác y như sau này đi nước ngoài, vào khu vệ sinh của trung tâm thương mại xịn, thơm sạch còn hơn ở nhà mình. Giải quyết xong, mình vặn vòi nước rửa tay, thật sự choáng váng, nước chảy mạnh, êm ái, mát lạnh. Mình cứ đinh ninh ở trường không bao giờ có nước..

Năm ấy, mình học lớp bảy. Mình chưa ý thức được rành mạch vấn đề, mình chỉ mơ hồ cảm nhận được nỗi băn khoăn, sự uất ức dâng lên trong lòng. Tại sao thầy cô giáo thì được dùng nhà vệ sinh như thế này, còn bọn học sinh lại phải dùng nhà vệ sinh như thế kia? Thế hoá ra thầy cô giáo là người còn bọn học sinh không khác gì chó lợn à?

Mình thấy nhục. Nhục thực sự. Nhục vì cảm giác bị coi thường, bị khinh rẻ. Đó là thứ cảm giác bị trấn áp, bị xâm chiếm mà đến bây giờ mình mới cắt nghĩa được. Một nền giáo dục, một xã hội với những phân tầng giai cấp quá rõ rệt. Trời ơi.

Cũng may, pha tình cờ lọt vào động tiên ấy đã tác động không nhỏ đến mình. Mình bừng tỉnh, sau đó chẳng bao giờ mình còn ngại ngần trước hình bóng vĩ đại của các thầy cô giáo. Có thể có chuyện đúng, có thể có chuyện sai. Nhưng giờ này, ngồi viết những dòng này, mình thấy một nỗi ê chề cay đắng trên từng đầu ngón tay. Bọn mình đã từng vui vẻ đùa bỡn trong xú uế, bọn mình đã cam chịu bao nhiêu năm ròng rã, bọn mình, và cả cha mẹ bọn mình, đã chẳng làm gì, chẳng nói gì để thay đổi, để tạo ra điều tốt đẹp hơn.

Hôm nay, đọc được bản tin ấy, cười. Phì cười vì kỉ niệm thời đi học, cười buồn cho một bộ máy, một hệ thống ù lì, chậm chạp, một chuyện con con mà đến tận bây giờ người ta vẫn còn nhắc đến. Than ôi, từ ngày không còn phải bước vào nhà vệ sinh không bao giờ xả nước nổi của trường kiến trúc cách đây bảy năm, đến giờ mình đã ba mươi tuổi, mình vẫn thấy ông thủ tướng nghiêng đầu lắng nghe dân, nghiêng đầu lo cho việc nhà vệ sinh chưa đật chuẩn của lũ học sinh.

Sống trong bãi cứt lâu ngày, mùi thối cũng bất chợt thấy bớt thối hơn. Đau.

———-

(*) https://news.zing.vn/thu-tuong-chi-dao-nang-cap-nha-ve-sinh-truong-hoc-chua-dat-chuan-post839487.html

Bạn hỏi, dạo này mày thường nghĩ về điều gì?

Tôi nghĩ (lại nghĩ), rồi trả lời bạn. Suy nghĩ của tao, lặp đi lặp lại, như một cuộn phim. Mỗi ngày.

Đêm, tôi thường thức khuya, lọ mọ những chuyện trời ơi đất hỡi, những chuyện không tên, kể ra rất khó, nhưng khiến bản thân thấy lu bu bận rộn. Có lúc tôi đọc, có khi tôi viết, như lúc này. Khi đọc, tôi đọc miên man đủ thứ, khi thì văn chương, lúc lại học thuật nghiên cứu, thảng hoặc, tôi đọc người ta viết về việc viết, ví dụ như Nguyễn Hưng Quốc viết rằng: ‘Viết là tham gia vào một cuộc đối thoại âm thầm ở đó người nói nhiều nhất lại là kẻ cô đơn nhất. Cô đơn lúc suy nghĩ. Cô đơn lúc đọc lại những gì mình viết. Cô đơn cả lúc đọc những gì người khác phản hồi lại bài viết của mình. Một nỗi cô đơn chất ngất và, có lúc, ngây ngất đến ngầy ngật. Như chuồi trong cơn mộng du.’

Tôi đọc thơ, đọc lời bài hát, đọc những câu chuyện người ta kể cho nhau nghe trên mạng, đọc những bài viết, những cuốn sách nghiên cứu được dẫn dắt bởi cung cách đầy nhịp điệu của văn chương. Tôi đọc, việc đọc ngày này qua ngày khác tưởng chừng như kéo dài vô tận, nhưng rồi vẫn trải qua những giây phút kết thúc. Kết thúc như cơn mưa bụi giăng mắc giữa trời đêm một ngày tháng tư trong độ chuyển từ dịu mát sang oi nóng của đất Bắc Kỳ. Cơn mưa không có điểm bắt đầu, không có điểm kết thúc, người ta chỉ biết ngoài kia có mưa rơi, rồi ngoài kia sẽ tạnh. Từng hàng chữ nhấp nhô, lướt đi giữa thinh không, rồi vang vọng khi dấu câu cuối cùng trôi qua trước mắt. Không có việc đọc nào có thể lặp lại như việc đọc nào, dù tôi có đọc lại bao nhiêu lần những gì tôi cần, hay muốn, đọc lại, tôi cũng không bao giờ có lại cảm giác như khi đọc lần đầu tiên. Lần đọc đầu tiên ấy, giống như một cuộc gặp gỡ giữa đời, có thể đem đến cảm giác hân hoan choáng váng, có thể nhàn nhạt vô vị, hay cũng có thể vượt khỏi năng lực tiếp cận của con người ở thời điểm ấy. Chẳng sao, tin rằng một vài câu chữ, một vài ánh sáng lấp lánh sẽ đọng lại đâu đó trong những góc khuất sâu kín nội tâm, chờ tới một ngày nào khi ta lớn khôn sẽ bất ngờ hiện ra không báo trước. Khi ấy, cuộc chia ly ngày nào lại trở về hội ngộ.

Lâu lâu, tôi đọc lại những gì mình viết, giống như lắng nghe tôi trong quá khứ chuyện trò và kể cho tôi hiện tại nghe một cảm xúc nào mà biết đâu tôi đã vô tình quên đi. Ấy là khi hội ngộ và chia ly với nỗi cô đơn của chính mình.

Giữa việc đọc và việc viết, việc nào cô đơn hơn, đến giờ tôi vẫn đang suy nghĩ dang dở. Hay có thể khái quát lại thành việc đón nhận và việc tạo tác, nếu có thể coi đó là tạo tác. Hai trạng thái này đều đem lại nỗi cô đơn bật ra thành tiếng kêu câm trong lòng người. Việc nào cô đơn hơn, đến giờ tôi vẫn còn suy nghĩ dang dở.

Sáng, tôi tỉnh giấc bởi tiếng chuông báo thức. Tôi không thích dậy sớm. Việc thức khuya và khả năng hồi phục bằng giấc ngủ ở độ tuổi ba mươi khiến tôi hiếm khi tận hưởng mười lăm phút đầu ngày bằng sự khoan khoái như tôi từng đọc trong sách lúc còn nhỏ.

Tôi nằm đó, mắt nhắm nghiền, tôi nghĩ về mẹ.

Khi mẹ còn sống, tôi nghĩ về mẹ. Khi mẹ đã không còn, tôi nghĩ về mẹ, mỗi ngày.

Tôi nghĩ về những chuyện đã qua, về những ngày thơ bé nơi phố thị, về những ngày lớn lên đầy mâu thuẫn và xung đột với gia đình, về những điều mà tôi cho rằng mình sẽ không bao giờ làm với con cái sau này, về sự ngạc nhiên khi những điều đó không làm mờ đi những dấu ấn lớn lao hay những chi tiết bé nhỏ mà bà để lại trong lòng tôi. Tôi nghĩ, nếu giờ này..

Câu chuyện về mối quan hệ mẹ con là câu chuyện về cuộc hội ngộ kì diệu của số phận. Mẹ và con, qua mỗi ngày, qua mỗi tháng, qua mỗi chặng đường đời. Từ lúc là người phụ nữ và phôi thai bé nhỏ cho đến những đằng đẵng tháng năm kiếp người. Người con lớn lên, đứa trẻ đổi thay qua mỗi thời kì, một ngày, đứa trẻ vụt đứng dậy thành người đàn ông thậm chí còn lớn tuổi hơn người mẹ năm xưa. Người mẹ già đi, cuộc sống đem đến hạnh phúc hay khổ đau, một ngày, người mẹ trở thành người phụ nữ chậm rãi nhìn con mình với tiếng thở dài khẽ khàng và lo âu.

Như trong phim, Benjamin và Daisy gặp nhau ở ngưỡng tuổi bốn mươi, chỉ một lần trong đời họ gặp nhau ở cả thể tính và thể lý. Tôi tự hỏi, tình yêu nam nữ là thế, vậy còn trong mối quan hệ của mỗi cặp mẹ con, có bao giờ trên trục thời gian vun vút không có đủ hai chiều xuôi ngược, có bao giờ tâm hồn của mẹ và con gặp gỡ nhau, san sẻ và vun đắp cho nhau bằng tất cả niềm cảm thông. Có bao giờ không nhỉ? Cuộc hội ngộ ấy, nếu giờ này mẹ còn sống, tôi và bà có được hay chăng? Trước và sau cuộc hội ngộ ấy, chúng tôi sẽ có bao nhiêu cuộc hội ngộ, bao nhiêu cuộc chia ly ở cả thể tính và thể lý? Tôi bất giác nhớ về ánh mắt rơm rớm của mẹ tôi trong những lần tôi rời khỏi tầm mắt của bà mà đi xa, rồi trở về trong vòng tay bà ấm nóng. Tôi nhớ tiếng thở của mình khi chứng kiến chuyến đi cuối cùng của mẹ tôi.

Tôi không biết, nhưng nếu giờ này mẹ còn sống, tôi sẽ được ăn bữa sáng bà chuẩn bị cho tôi. Tôi nghĩ vậy, và choàng tỉnh. Mỗi ngày.

Tôi nghĩ về công việc khi uống chén trà đầu ngày, nghĩ về một ngày dài phía trước. Tôi nghĩ về lý do tôi bắt đầu công việc này. Nghĩ về lần vùng thoát khỏi sự áp đặt của cha mẹ để giành lấy quyền được tự mình cảm nhận cuộc sống. Nghĩ về những ngày say sưa cùng đám bạn, khi ấy, chúng tôi đã từng ngồi vắt vẻo với nhau bên hiên nhà bạn tôi, nơi có cầu thang, có khoảng sâu trong và bóng cây cha bạn trồng khi ông còn bên bạn, khi ấy, chúng tôi đều là những thằng trai trẻ trung đầy ước mơ.

Bây giờ, chúng tôi vẫn trẻ trung, còn ước mơ, có thể, chỉ có thể thôi, vẫn đầy ước mơ. Tôi nghĩ về từng đứa bạn ngày đó, thấy thật may, vì nếu không gặp nhau, chúng tôi chẳng tài nào tưởng tượng nổi, cuộc đời mình biết đâu đã thay đổi rất nhiều.

Tôi nghĩ về ước mơ. Ước mơ ngày ấy, là ước mơ của chúng tôi. Ước mơ bây giờ, là ước mơ của riêng tôi, là ước mơ của riêng mỗi đứa bạn.

Ước mơ của chúng tôi không còn gặp nhau như cuộc hội ngộ của những chàng trai mười tám tuổi. Có những người bạn, tôi đã không còn gặp lại kể từ lúc nào tôi không nhớ nữa, dù đôi lần chúng tôi vẫn gật đầu nói vài câu xã giao với nhau. Thật đúng là hội ngộ rồi chia ly, duyên kiếp như người ta vẫn nói, có thể một lúc nào đó, chúng tôi, những chàng trai già hơn ba mươi tuổi, sẽ lại hội ngộ, và rồi lại chia ly.

Khi còn nhỏ, tôi luôn tin rằng công việc mà mình làm khi lớn lên, chắc chắn phải đầy nhiệt huyết, đầy thậm xưng máu và nước mắt. Hoá ra, tôi đã không hình dung được, có những ước mơ không chỉ chia ly với bạn bè tôi, mà còn ly biệt cả với chính tôi. Đó không phải một ước mơ bất thành, càng không phải một thất bại cay đắng. Đó chỉ đơn giản là một cuộc chia ly, như cơn mưa rả rích tắt dần, tắt dần..

Đâu đó trong ngày dài, tôi nghĩ về những người mà tôi biết trong đời. Biết thôi, chẳng cần phải quen. Tôi nghĩ về họ và tôi nhớ họ. Nỗi nhớ mông lung, mơ màng.

Có những người tôi đã muốn gặp lại rất nhiều. Thực sự rất nhiều. Nhưng hoá ra, nhiều chừng ấy vẫn là chưa đủ. Tôi chẳng gặp lại họ như tôi dự tính, họ chẳng gặp lại tôi như lời hò hẹn. Chúng tôi không gặp lại nhau. Chúng tôi cứ như thể là đã xa nhau, bặt vô âm tín về nhau. Cả đời này cho đến mãi những kiếp sau, gặp lại cũng được, không gặp lại cũng được. Mối quan hệ như vậy, kể cũng buồn cười.

Tôi cứ nghĩ mãi, rồi nghĩ về những cái liếc mắt tình ái đọng lại trong lòng.

Nhớ năm nào, bạn ngồi với tôi, bạn nói, hợp tan là chuyện thường tình ở đời. Năm ấy, tôi và bạn mới vừa hai mươi tuổi. Thoáng chốc mà đã mười năm trôi qua. Bây giờ bạn có cuộc sống của bạn, bạn sống tốt, hạnh phúc với mọi chuyện. Gặp nhau, bạn hỏi tôi về cuộc sống, lắng nghe tôi giãi bày như cách mà chúng ta vẫn thường trò chuyện trong suốt hơn hai mươi năm, dù có thể chúng ta chẳng hiểu hết về nhau.

Nghe bạn hỏi, tôi kể cho bạn nghe, tôi lại nhớ tới những lúc gắn bó như thịt da, như niềm vui và nỗi buồn tưởng chừng không thể khác. Quãng thời gian vừa ngọt ngào vừa cay đắng ấy, tiếc thay, là một điểm giao cắt chứ không phải phần còn lại của con đường.

Có những chuyện tình, giao cắt không chỉ một, mà hai, thậm chí nhiều lần. Rồi giờ này ngồi đây viết viết lách lách, tôi nghĩ về những hội ngộ và chia ly ấy, những hoan ca, những ly ca, những dồn dập nhớ thương và đau khổ. Tôi thấy cuộc đời này sao tươi đẹp quá, mà cũng xót xa quá, đã đem đến cho tôi những người đã từng hội ngộ và chia ly với tôi, không có họ, tôi sẽ buồn bã và lạc lõng biết mấy giữa thế gian.

Tôi đi trong cơn mưa, cơn mưa phùn rả rích của một đêm tháng tư trước khi mùa hè gõ cửa. Tôi hội ngộ và chia ly với sự cô đơn trong lòng mình.

Tôi hội ngộ và chia ly với cả chính tôi.

Cả đời mẹ mình, giống như rất nhiều bà mẹ khác mà mình biết, thường không gặp vận đỏ khi tham gia trò chơi bốc thăm trúng thưởng. Cũng có thể vì khi mẹ mình ở trong những sự kiện như vậy, lý thuyết xác suất thống kê cho thấy cần bốc thêm vài chục ngàn lần nữa chẳng hạn, hoặc ít ra, là vài lần nữa, để có thể trúng được ô tô, xe máy, hay cái tivi màn hình phẳng. Hôm nay, trong khi ngồi một mình, bỗng dưng mình nhớ tới lần cuối cùng mẹ mình chơi bốc thăm trúng thưởng. Trúng mấy cân bề bề. Đó là hội họp lớp đại học của mẹ mình, có thể ai cũng sẽ đều trúng một cái gì đó, ban tổ chức là bạn của tất cả mọi người, có thể thế, mà cũng có thể không. Buổi trưa chủ nhật hôm ấy, bố mình đi vắng, mẹ mình hồ hởi hấp bề bề cho anh em mình, ba mẹ con ngồi bóc ăn, mình khen ngon, mẹ mình kể chuyện, bảo cả đời chả trúng cái gì, hôm qua lần đầu tiên mới trúng được mấy cân bề bề, sướng thế cơ chứ. Đó là lần cuối cùng mẹ mình bốc thăm trúng thưởng. Mình không còn nhớ sự kiện ấy xảy ra trước cái chết của bà bao lâu. Một năm? Hai năm? Hay một tháng? Một vài tháng?

Mình không nhớ nữa. Không tin nổi là mình đã quên mất chi tiết của niềm vui bé nhỏ ngày ấy. Bé đến lớn, mình hay tự động nhớ được các mốc thời gian, chuyện này xảy ra lúc này, chuyện này xảy ra lúc kia. Nói nghe buồn cười chứ mỗi bận dính vào tình ái, mình chưa gặp cô nào hay nhớ ngày nhớ tháng như truyền thông rẻ tiền hay cài vào đầu thiên hạ, toàn là mình nhớ, một cách vô thức, rồi sau thỉnh thoảng lôi ra kể cho người ta nghe, nghe xong cứ thật à, thế à, em quên rồi, sao anh nhớ thế. Có lần thằng Thạch Hùng sửa nhà, nhờ mình góp ý vài vấn đề, mình sang nhà nó ngồi huyên thuyên cả buổi. Mấy năm sau, mình trải qua bao sóng gió yêu đương, nhà Thạch Hùng lại sửa, nó lại nhờ mình qua xem xét, mình đến kể vanh vách chuyện hồi ấy thời gian nào, cả nhà nó nghệt ra, khen mình nhớ giỏi thế. Không biết hay nhớ được chuyện này chuyện kia trên đời có phải điều gì hạnh phúc và may mắn chăng, mình không biết.

Thế mà mình đã quên mất câu chuyện về một trong những lần cuối cùng của mẹ diễn ra vào thời gian nào, vắt óc đến mấy cũng không nghĩ ra nổi. Nỗi buồn ấy ập đến, và ở lại với mình trong suốt buổi chiều mùa đông, dưới cơn mưa phùn ủ ê và tiếng người nói cười không dứt.

Nỗi buồn là một điều thật tuyệt diệu. Mình nói với em, rằng lúc nào mà anh chẳng buồn. Đó là chuyện sau này, khi lời mình nói với phụ nữ đã mềm mại đi nhiều. Hồi xưa, lúc mới mười chín hai mươi, mình nói với em, vui vì vui, vui vì buồn, vui vì muôn màu buồn vui đều có cả. Nghĩ lại, ướt át sến xẩm thế nhưng may mà lúc ấy còn biết buồn, không thì lớn lên, biết đâu lại khó chịu, lại dùng lý trí để điều khiển bản thân vượt qua nỗi buồn. Như thế thì buồn lắm.

Buồn quá, mình nhắn tin cho thằng Khắc Giang, này, hôm nay tự dưng tao buồn quá, nỗi buồn cần được uống rượu, chứ tao thì không cần. Tất nhiên, thằng Khắc Giang lạ gì mình, nó bảo, lại nói câu quen thuộc rồi, dù mình đinh ninh rằng câu này mình vừa mới nghĩ ra, chắc mình đã quên cách mình rủ nó ngồi lai rai nói dăm chuyện tầm phào những lần trước đó. Mình không nhớ nữa.

Lần trước, mình dẫn nó ra quán Phụng. Đó là lần đầu tiên mình trở lại sau khi chú Phụng qua đời.

Quán rượu của chú Phụng vẫn vậy, nhưng không còn dáng chú ngồi khom lưng trầm ngâm cạnh bể cá. Khách của chú vẫn vậy, vẫn có những thằng như mình, vẫn có những người khách ôm gói xôi đến gọi rượu uống một mình. Họ hàng con cháu chú nhận trông quán thay cho con ruột chú định cư ở nước ngoài. Mình hỏi em trông hàng, nom trẻ, khá xinh xắn, tóc vấn cao, lông mày đậm, trong ánh sáng mờ ảo quen thuộc, không rõ là lông mày tự nhiên hay sản phẩm của công nghệ làm đẹp. Này, ngày xưa bọn anh ăn, bày đồ khác đấy nhé. Em nhìn vào đĩa, ơ khác như thế nào ạ? Nem rán để trong bát cơ, không phải trong đĩa thế này. Em cười bẽn lẽn, mẹ em ra đây là làm theo ông hết mà anh. Mình cũng cười, em là thế nào với chú Phụng? Em là cháu gọi bằng ông trẻ ạ. Ừ, anh cảm ơn.

Thằng Khắc Giang lần đầu tới đây, nó đọc bài mình viết hôm biết tin chú Phụng mất, rồi chứng kiến mình chuyện trò như chỗ thân tình với chủ quán, nó khoái lắm, kêu thích không khí này quá. Nó kêu để một hôm cuối năm nào đó, rủ cả ông anh mình quen tới đây, ngồi với nhau bốc phét chuyện đời.

Hai thằng có một lúc ngước lên thấy phim ‘Hoa cỏ may’ chiếu trên tivi, cô trông quán, tức là mẹ em gái lông mày đậm, bật ngồi xem. Phim có cảnh một nhóm dân lành nhìn èo uột hết chỗ nói đánh nhau với một nhóm du côn nhìn dặt dẹo khỏi phải bàn. Kết quả là dân lành đánh cho du côn chạy toé khói. Anh em vừa xem vừa lầm bầm chửi, đmẹ phim như l., chả ra cái thể thống gì. Bao nhiêu đời người trôi qua mà mấy thằng mất dạy trong phim vẫn chửi thề theo kiểu đồ khốn, thằng chó này, mày chết này. Vừa tức vừa ngán ngẩm.

Lại quay lại chuyện trò, kể cho nhau chuyện rèn luyện, chuyện phiêu lưu, chuyện chim hoa cá gái như nhiều câu chuyện của đám trai vừa đi qua non nửa đời người. Trong quán, gia đình cô bán hàng ngồi tụm lại nói chuyện, không quá to nhưng có thể coi là ồn ào giữa không gian tôn trọng sự rủ rỉ rù rì. Nhớ ngày xưa lúc chú Phụng còn, làm gì có cảnh này. Nghĩ vậy, lại thấy buồn.

Rốt cuộc, nỗi buồn không uống rượu, cũng chẳng uống trà. Nỗi buồn cô độc như một lẽ tất nhiên phải vậy.

Xem Discovery thấy người ta bảo, cơ chế của nỗi buồn là khi cơ thể sản sinh ra một chất hoá học gì đấy, nó tác động tới bộ não làm người ta thấy trùng xuống. Buồn vui là chuyện thường tình, nhưng có những khi mọi thứ bị đẩy lên vượt khỏi mức kiểm soát, người ta dễ rơi vào trạng thái trầm uất, sinh bệnh lúc nào không hay. Hồi xưa chưa hiểu, cứ thắc mắc tại sao bị như thế thì lại uống thuốc, sao không chơi gì cho vui lên, giờ mới biết, thuốc có thành phần gồm chất hoá học có tác dụng tạo ra cảm giác nhẹ nhõm cho não bộ. Lúc bị như vậy rồi, sức đâu mà chơi gì như mình tưởng.

Cũng vì thế nên khi chơi thể thao, nếu đặt ra cho bản thân một mục tiêu vượt quá giới hạn, sau khi nỗ lực đạt được, cơ thể có một chức năng sẽ được khởi động để tiết ra một chất hoá học khác, đem lại khoái cảm thoả mãn hưng phấn. Vậy nên người ta mới khuyên nên tập luyện để giải toả là vì vậy. Khoa học phương Tây cái gì cũng có thể giải thích bằng vật lý và hoá học, tài thật.

Mình làm theo, lặng lẽ tập tạ, lặng lẽ tập chạy bộ. Thành quả đạt được không tệ, cuộc sống thực sự thay đổi kể từ ngày mình bước chân ra khỏi thế giới của những thanh niên hom hem lười biếng. Mỗi buổi tập luyện, mình đều lặng lẽ cảm nhận niềm vui mà sự cố gắng mang lại, để rồi sau đó, qua mỗi bước chân trên con đường trở về nhà, nỗi buồn không thể gọi tên nhẹ nhàng xuất hiện, thâu tóm và dịu dàng ve vuốt tâm hồn qua từng ngã rẽ thân thuộc.

Con Cục Mỡ nó bảo, anh cứ như vậy, đến mức mà anh cảm thấy vui với nỗi buồn của anh. Giật mình, nó nhắc lại những ý tứ năm xưa, với ánh mắt bình thản nhìn mình không chớp.

Rốt cuộc, nỗi buồn không uống rượu, cũng chẳng uống trà. Nỗi buồn cô độc như một lẽ tất nhiên phải vậy.

Hai mươi năm trước, có những ngày hè trời nắng chang chang, mình trốn ngủ trưa, trốn ông ngoại, ra ngoài ngõ đá bóng một mình. Bọn bạn đi học hoặc bị nhốt trong nhà, không đứa nào được ra chơi cùng mình, mình cũng không thập thò rủ rê, cứ như thế lặng lẽ chơi, bên tai chỉ nghe tiếng bịch bịch bóng đập vào tường nảy lại cùng tiếng thở dồn dập của bản thân.

Hai mươi năm trôi qua, câu chuyện về những ngày ham mê chơi bóng chỉ còn lại như vậy, cùng đôi lần bị hàng xóm đuổi vì gây ồn ào phá giấc nghỉ của người ta, hình dáng đứa trẻ gầy nhom đeo kính cận, tóc tai ướt đẫm mồ hôi, người ngợm mặt mũi đỏ phừng phừng lầm lũi vần quả bóng về nhà mãi mãi trở thành ký ức cuối cùng với trái bóng. Chẳng hiểu vì điều gì, mình ngãng dần ra, thoáng chốc mà hai mươi năm vụt qua như bóng câu bên cửa sổ, ngày hôm nay, kí ức ấy sống dậy khi tim đập thình thịch trong lồng ngực đến hơn một trăm nhịp một phút.

Hôm nay, xem U23 Việt Nam đá chung kết với U23 Ô Tư Biệt Khắc Tư Thản.

Sau trận tứ kết ngồi xem một mình hồi hộp tưởng chết, mình tổ chức xem ở nhà trận bán kết và chung kết. Rủ anh em ở văn phòng và mấy đứa em ham bóng bánh đến ngồi chật nhà, hò hét bình luận rất vui. Hai trận trước, mấy ông em U23 đều đá hết hiệp phụ rồi vào luân lưu cân não, người hâm mộ đi từ cú thót tim này đến cú thót tim khác, đặc biệt là trận bán kết với U23 Ca Tháp Nhĩ . Vào được đến tận trận chung kết giải châu lục đâu phải chuyện đùa, dân tình vỡ oà trong sung sướng.

Họ đổ ra đường, họ hò reo, họ hô vang ‘Việt Nam vô địch’.

Mình đi trong đêm, nhìn đám đông đang tràn ngập niềm hạnh phúc thuần khiết thực sự. Việt Nam vô địch ư? Việt Nam vô địch thật sao?

(Lại là) Ký ức của mười năm trước chợt ùa về.

Những ngày cuối tháng mười hai, khi ấy mình đang là thằng sinh viên năm ba trường kiến trúc. Buổi tối trước ngày nộp đồ án, tuyển Việt Nam đá chung kết lượt về với tuyển Thái Lan ở sân Mỹ Đình. Đmẹ thứ não trạng bần hàn ngớ ngẩn của đám tổ chức thể thao ao làng Đông Nam Á nghĩ ra thứ chung kết lượt đi lượt về. Cả khu vực có lèo tèo vài đội mà để vô địch được thì phải đá số trận ngang với thế giới người ta đá Worldcup. Trận chung kết (đm) lượt đi đá ở đất Thái, thế nào mà vòng bảng thua tan tác hai quả không gỡ, Việt Nam lại ăn được 2-1. Đến trận chung kết (đm) lượt về, mình đang lụt tung đít, cắm mặt vào máy tính vẽ bài suốt mấy ngày trời, bên ngoài phòng ăn, bố mẹ ngồi xem cứ tí lại xuýt xoa trầm trồ, mình ngồi trong phòng vừa bố cục bản vẽ vừa nhấp nhổm không yên. Được nửa hiệp một thì nghe bình luận viên lặng đi, biết ngay bọn Thái ghi bàn, lẽ ra lợi thế thuộc về đội bạn nếu tính bàn thắng sân khách sân nhà, nhưng đmẹ bọn Đông Nam Á ngu xuẩn đã bỏ luật bàn thắng sân khách sân nhà, vốn là yếu tố hấp dẫn nhất của việc đá lượt đi lượt về (dù đá lượt đi lượt về cho chung kết đã là quá ngu). Mình chạy ra xem bàn thắng quay chậm, rồi lại chạy vào cắm cúi căn căn chỉnh chỉnh.

Gần cuối trận cũng là lúc mình đã hòm hòm bài vở, yên tâm xách mông ra ngồi xem. Vừa được dăm phút thì thanh niên Công Vinh tự CV9 (đọc là Xê Vê 9) nhảy lên đánh đầu ngược ghi bàn thắng quyết định. Việt Nam vô địch thật rồi, câu khẩu hiệu đầy ám ảnh mà người dân hô hò tự thủ dâm suốt đằng đẵng bao nhiêu năm trời, cuối cùng cũng thành sự thật.

Mình chộp điện thoại, gọi ngay thằng Tiến Anh bạn mình, rủ nó đi in bài, không khí đang sôi động quá, đi không?

Dòng người hồi ấy không đông như bây giờ, họ tiến từ Mỹ Đình về trung tâm thành phố, họ tản ra khắp nơi. Hai thằng bọn mình đi trên đường, đập tay đập chân chan chát với các thanh niên đứng hò reo vẫy cờ phần phật. Mình ra đến hàng in, thủng thẳng căn căn chỉnh chỉnh thêm một lúc chán chê, mấy thằng thợ in sốt ruột muốn đi chơi lắm rồi nhưng vẫn phải ngồi chờ mình, hihi.

Năm ấy hai mươi tuổi, nhắn tin cho cô gái mình phải lòng, kể chuyện linh tinh, lúc sau người ta đánh rơi mất điện thoại trên đường đi xem ăn mừng. Chẳng biết có phải tại mình không.

Mười năm sau, bóng đá Việt Nam đưa người Việt Nam đi từ nỗi buồn này tới nỗi thất vọng nọ. Phải rồi, bóng đá như một thứ ảo tưởng phù phiếm làm người ta tạm quên đi tất cả. Niềm vui và cả nỗi buồn như một phần của cuộc chơi. Rồi bất thình lình, lọt vào chung kết giải U23 châu Á.

Có nhiều lúc mình nghĩ, kinh tế kém thì thể thao giỏi làm sao được. Quả thực vậy. Thể thao là ý chí, là rèn luyện, là khoa học, là tổ chức, là tầm nhìn. Thời đại bây giờ, ganh đua nhau về kinh tế, về sức mạnh quân sự, về văn hoá, về thể thao. Nói tới đâu, thấy đất nước mình thua kém thiên hạ tới đó. Mặc cảm nhược tiểu sâu thẳm trong tiềm thức mỗi người dân xứ sở này làm họ luôn mong ngóng, luôn chờ đợi, luôn thèm khát được ghi nhận, đươc là một điều gì đó, được thiên hạ nể trọng kiêng dè. Nói chuyện kinh tế thì khó hiểu quá, nói chuyện quân sự thì xa vời quá, nói chuyện văn hoá thì không có đủ trình độ, người dân chỉ còn biết trông vào thể thao, mà cụ thể là bóng đá, môn thể thao người ta cuồng nhiệt say mê.

Phải rồi, có thể hi vọng lắm chứ, chẳng phải Hy Lạp vô địch châu Âu khi tình hình kinh tế bi đát đấy sao, vô địch đầy bất ngờ rồi sau đó đất nước vỡ nợ. Tây Ban Nha nợ nần be bét ở châu Âu nhưng có chiến lược phát triển thể thao tạo ra thế hệ huy hoàng 1984-1988 thống trị bóng đá thế giới suốt bao nhiêu năm đến phát chán, vô địch cả đua xe đạp với quần vợt nữa thì đúng là không thể không khâm phục. Bồ Đào Nha chả khá khẩm hơn là bao, làng nhàng rồi vô địch châu Âu.

Người dân Việt Nam có gì? Đừng vội nói chuyện nợ công treo lơ lửng trên đầu, đừng vội nói chuyện không có tự do ngôn luận, đừng vội nói chuyện tham nhũng, cũng đừng vội nói chuyện áp bức bất công, đời sống xuống cấp, đạo đức suy đồi, đất nước tàn mạt. Đừng vội nói. Đa số đám đông không hiểu, không muốn nghe, họ lảng tránh, họ mệt nhoài với vòng mưu sinh vất vả mà không hiểu tại sao số kiếp mình phải nhọc nhằn đến vậy. Nếu như ai đã từng tiếp xúc với những người lao động chân tay thì mới hiểu, đã có quá nhiều lúc chúng ta dùng suy nghĩ của những người được học hành, được khai sáng để đánh giá một xã hội với đại bộ phận, tiếc thay, vô học.

Mình đi trong đêm, sau trận bán kết, có lúc giật mình khi thấy một chiếc công nông nhả khói mù mịt, nổ uỳnh uỳnh phi như điên giữa đường, bên trên là sáu, bảy thanh niên ngả ngớn hò hét, vẫy cờ vù vù. Quá nguy hiểm, mình buột mồm, nép vội vào hè phố.

Mình nhìn những người thanh niên đang tràn trề niềm hạnh phúc thắng trận, họ hân hoan, họ sung sướng, họ đang tận hưởng niềm vui lọt vào chung kết giải khu vực. Dẫu cho đó chỉ là giải dành cho lứa tuổi sinh viên.

Phần lớn không đội mũ bảo hiểm, chở nhau kẹp ba, nẹt ga, manh động và hung hăng.

Người ta kể những câu chuyện vui về việc xảy ra va chạm, ngày thường chắc nhảy bổ vào ăn thua đủ, những đêm thắng trận này chỉ cần đọc thần chú ‘Việt Nam vô địch’ là tay bắt mặt mừng, tất cả đều là anh em một nhà. Nghĩ cũng vui, trong lòng một đất nước mà sự đồng điệu lớn nhất lại nằm ở việc thân ai nấy lo, mạnh ai nấy sống, lại có một lúc mà người ta chậm lại, nhìn vào mắt nhau với nụ cười chan chứa, dẫu cho niềm vui ấy, rồi ngày mai, rồi ngày kia, rồi sẽ qua đi.

Mình nhìn những thanh niên máu lửa nhất trên đường, mình nhận ra, đó là những em thợ nề, đó là những em thợ sắt, đó là những em phục vụ quán ăn bình dân, đó là những em làm nghề thu họ, đó là những em mà cuộc sống là những ngày không có chữ nghĩa, không có người bảo ban đầy đủ. Đọc đến đây, có thể sẽ có suy nghĩ cho rằng mình đánh đồng, mình khinh người. Ừ, thì cũng có thể mình đánh đồng, mình khinh người. Nhưng biết sao được, thế giới quan của mình đâu thể bao trùm lên vạn vật. Mình đã chứng kiến, những em sinh viên, những người có ăn học, cách họ ăn mừng, dù sao, cũng được sức nặng của chữ nghĩa kéo lại, mềm mại và chừng mực hơn.

Niềm vui cần được tỏ bày, điều ấy hoàn toàn chính đáng. Ở đâu mà người ta chẳng ăn mừng khi thắng trận, ở đâu mà người ta chẳng hân hoan khi những người đại diện cho họ đem đến niềm tự hào.

Thanh niên nước mình, chúng nó thiếu sân chơi, thiếu những hoạt động lành mạnh để giải toả năng lượng, không chỉ là năng lượng vật lý, mà còn cả năng lượng tinh thần. Chúng cần đổ ra đường, hả hê như vậy, đời người biết được mấy phen.

Mình thích bóng đá. Dăm ba ngày không nói chuyện bóng đá với các anh em là ăn không ngon ngủ không yên.

Hôm nay mười mấy anh em bạn bè kéo sang nhà mình, khí thế cao vút.

Bên Tàu tuyết rơi to, sân ngập trắng. Trước trận có thông tin hoãn, rồi cuối cùng trấn đấu vẫn được tổ chức. Bật màn hình tivi, ngay lập tức có cơn bão chửi to như bão tuyết, rằng ban tổ chức chơi khăm Việt Nam, bắt Việt Nam đá trời lạnh, Ô Tư Biệt Khắc Tư Thản bọn nó quen thời tiết này rồi, bọn nó lại còn mặc áo trắng, nhìn như tàng hình trên sân, chơi khăm rồi chơi khăm rồi.

Mình cười cái hậc, xem hết hiệp một thì bảo, đừng có ngoạc mồm ra nói ban tổ chức chơi khăm Việt Nam nữa. Các bạn chả hiểu cái mẹ gì cả, bão tuyết cả tuần còn dài, chả lẽ hoãn cả tuần chờ cho khô ráo, chi phí đội lên ai chịu? Đây không phải giải vô địch quốc gia đá cả năm trời mà đá bù sau vào lúc khác. Người ta cũng đã trải bạt rồi, trên mạng đầy hình ảnh, nhưng tuyết rơi thế thì chỉ một lúc là kín sân. Đừng nói chuyện mái che vì như thế bạn càng chả hiểu con mẹ gì. Xem bóng đá, cổ vũ, nhưng mà cần tỉnh táo kẻo bị auto-ngu. Thưởng thức trận đấu thể thao, trong đó có điều kiện thời tiết là chuyện bình thường. Thế thôi, giờ thì nghỉ tí đi rồi hiệp hai còn hò hét.

Người đồng ý người không, mình chả quan tâm.

Y như rằng, vào hiệp hai thì mấy chú Ô Tư Biệt thay áo màu xanh. Chả hiểu có phải nó nghĩ thương đội mình nên nó thay áo hay không nữa.

Trận này như những trận trước, U23 nước mình chơi rất kiên cường. Mình ngồi xem, hồi hộp tưởng chết, tim đập binh binh, im thít không ho he nổi câu nào. Mấy ông em đã vượt qua được nhược điểm chí mạng là tâm lý mà các thế hệ đi trước luôn mắc phải hết lần này tới lần khác. Ông em Quang Hải thể hiện phẩm chất ngôi sao, nó đá quá hay làm nức lòng đồng bào. Tuy chỉ còn cách loạt luân lưu một phút thì bị thằng cầu thủ da trắng tóc vàng ghi bàn bởi cú chạm bóng đầu tiên sau khi vào sân, nhưng phải công nhận toàn đội U23 năm nay đã thi đấu rất xuất sắc, các em đã ở rất gần với ngưỡng cửa thiên đường. Nỗi buồn bỗng ập tới, cả đất nước trầm xuống.

Nói vậy lại nhớ, đại hội ao làng Đông Nam Á mới cách đây mấy tháng, cũng chính mấy con người này đá như cặc, thất bại ê chề, vậy mà nay lại tràn trề cảm hứng như vậy. Vấn đề chính là ở đội ngũ huấn luyện.

Huấn luyện viên Hữu Thắng không đủ trình độ dẫn dắt, thay bằng ông huấn luyện viên Phác Hằng Căng quê Hàn Quốc, chỉ sau bốn tháng mà cả đội khác hẳn, dân tình xem mà ngỡ ngàng. Cảm giác như xem đội bóng xịn nào chứ không phải cái đội mới trước đây còn bị ăn chửi té tát, thiếu điều muốn bỏ xứ mà đi.

Qua đó có thể thấy đó chính là một trong rất nhiều ví dụ cho thấy người đứng đầu quan trọng như thế nào. Công tác tổ chức, hoạch định, lên chiến lược mà thực hiện tốt, việc cụ thể hoá thành thực tế sẽ hiệu quả hơn rất nhiều. Vậy mà đến giờ nhiều ông bà được học hành cũng bằng cấp lắm vẫn tin sái cổ vào việc dân mình ngu nên chính quyền mình như cặc. Thua. Tặc lưỡi nghĩ, nếu mà lãnh đạo nước mình cũng thuê được người nước ngoài có năng lực vào làm thì chắc hay lắm, bật cười. Rồi lại buồn, nhân tài nước Nam đâu cả rồi, chẳng lẽ lại không có nổi nhân tài hay sao? Có cái lẽ nào..

Nhân tiện, ai có thời gian thì đọc bài viết này, khá hay.

Trở lại chuyện bóng bánh, buổi sáng nay giống với buổi sáng trước trận chung kết, có việc gì mọi người đều cố gắng hoàn thành cho sớm, cho xong. Buổi chiều tất cả xếp bút nghiên, khoan cày, không ai làm gì nữa, nghỉ hết. Trước trận, đi đường thấy không khí sôi sục, mọi người đều vội vã phi đến chỗ hẹn, chuẩn bị ngồi trước màn hình đã chờ sẵn. Đây thực sự là một cơn sốt bóng đá. Thật tiếc cho những người sống có đôi phần khắc nghiệt hơi quá, họ không thích tận hưởng niềm vui thể thao chung, chẳng sao, họ cũng không thích khi người khác thưởng thức, không thích khi người khác ăn mừng. Họ nói, bóng đá là chiêu trò mị dân, dân đớn hèn ngu xuẩn không quan tâm tới hiện tình đất nước, chỉ mải mê những trò chốc lát, xứng đáng phận nhược tiểu.

Những người ấy không sai. Nhưng họ lại mắc phải một điều, ấy là họ lại dùng suy nghĩ của kẻ có nhận thức, để đánh giá, phán xét về kẻ không có nhận thức như họ. Những trí thức Việt Nam trong thế kỉ trước, chẳng phải đã mắc cùng sai lầm ấy khi nhìn nhận về những người cộng sản, những người thuộc tầng lớp lao động thấp kém trong xã hội đó sao..?

Hãy trở nên hay ho đi, hãy trở nên cuốn hút đi. Tin rằng một ngày nào đó, sự hay ho cuốn hút ấy, sẽ đem tới kết quả không ngờ.

Giống như cách mà mấy thằng em tuổi sinh viên đã thi đấu suốt giải này. Chúng nó trong một khoảnh khắc, đã làm hàng triệu người cùng nhìn về một hướng. Hướng ấy đúng hay sai, đừng nói ở đây, hãy nhớ là chúng nó đã làm được điều khiến hàng triệu người cùng nhìn về một hướng.

Không còn quan trọng chuyện thắng thua, không ai còn quá bận lòng. Các em thua, nhưng ý chí của các em dành được tình yêu của biết bao con người. Và điều ấy thì chẳng có gì là sai cả.

Thể thao là ý chí, cuộc sống là ý chí, ít nhất, ngày hôm nay các em đã truyền đi niềm cảm hứng để ngày mai người ta có thể kiên cường hơn, mãnh liệt hơn. Tất nhiên, sẽ vui biết mấy nếu các em trở thành những người đàn ông trưởng thành, biết quan tâm tới xã hội, tới đất nước, biết dũng cảm lên tiếng trước ngang trái bất công, biết chiến đấu cho sự thật như các em đã chiến đấu cho điều mà các em tin rằng, là màu cờ sắc áo.

Còn nếu các em không phải như thế, cũng tốt thôi, đó đơn giản là lựa chọn các nhân.

Hết trận, mấy đứa em dắt xe ra về, ngoài trời mưa lạnh, chuẩn bị vào đợt rét mới, chúng nó mặt mũi buồn xo, bảo, bọn em vẫn đi bão đây anh ạ, anh đi với bọn em không?

Lắc đầu.

Ngày giỗ mẹ sắp đến, cuộc sống vẫn tiếp tục, nhưng lòng người trong gia đình bị chia cắt.

Là đang nói đến chuyện cúng bái và đốt vàng mã.

Nhà có ông chú, làm nghề thầy cúng. Lúc còn nhỏ, đến chơi nhà chú, thấy có sách chữ nho, chú ngồi đọc, thấy cũng hay hay. Chú ăn chay, hay mặc quần áo nâu, đeo cái bị, trong nhét mấy quyển sách ấy. Tình cảm dành cho chú không đặc biệt, không xa cách, không gần gũi, nó cũng nhẹ nhàng trong sáng như mọi thứ tình cảm gia đình khác, của một thằng cháu không sống ở quê.

Ngày mẹ mất, có người nói, mẹ cháu mất vào giờ không tốt, nên làm cái lễ cúng để sau này anh em được khoẻ mạnh, làm ăn được tốt. Trả lời, cảm ơn ý tốt của cô chú, sau này cháu ốm yếu thì một là do thể trạng không ổn, hai là không chịu rèn luyện sức khoẻ, ba là do môi trường sống xuống cấp về vệ sinh, còn nghèo hèn thì một là do ngu dốt không biết cách làm ăn, hai là do lười biếng không có ý chí, tuyệt đối không liên quan gì đến sự mất mát này. Người ta nghe xong, gật đầu không nói nữa. Ông chú làm nghề thầy cúng lúc sau đến, nói, chú xem rồi, mẹ cháu mất vào giờ đẹp, giờ tốt, không vấn đề gì cả, không phải làm gì cả.

Lớn lên, đi học, rồi đi làm cái nghề liên quan sát rạt đến những chuyện cúng bái, phong thuỷ. Sống trong xã hội trọng âm phần, gặp mười người thì hết bảy, tám người hỏi, thế có biết về phong thuỷ không. Không, chỉ biết về vài nguyên tắc cơ bản thôi. Câu trả lời đại khái như vậy, lặp đi lặp lại hàng ngàn lần. Ơ thế trong trường không được dạy à. Không.

Nhìn ngó, va chạm, đủ thứ chuyện, như con đường trưởng thành trên hè phố. Tiếng thở khẽ giữa cuộc đời đảo điên.

Xã hội rất buồn cười, người ta tin cái thước Lỗ Ban nó có sức mạnh xoay chuyển càn khôn, xoay vào số đỏ au thì là tốt, xoay vào chỉ một ô màu đen thôi, thì khéo chết cả nhà. Thằng cu em ngồi uống bia, nó kể chuyện, mới đi làm, sếp giao cho thiết kế cái thiệp mừng năm mới để in tặng khách hàng. Tay mơ thôi, có phải dân thiết kế đâu, tức là sếp cũng chẳng quan trọng mẹ gì hình thức cái thiệp ra làm sao, mày cứ lên mạng học theo mẫu sẵn mà làm, có tên mình là được. Lúc in thử, sếp lôi trong hộc bàn ra cái thước Lỗ Ban, kéo kéo ướm ướm, rồi bảo, mày làm vầy thì chết cả công ty.

Xã hội rất buồn cười, ngày xưa có dạo cùng bạn mở quán cafe, một cách hào hứng và bốc đồng. Vẽ vời rồi sửa sang chán chê, thích thú lắm. Mẹ bạn bảo, nhờ người đi xem rồi, anh em chúng mày được tuổi, để tên anh em chúng mày làm chủ quán, cô nhờ người cúng nhập trạch, chọn ngày chọn giờ rồi. Hôm ấy, ông thầy cúng đến, cúng bằng văn Nôm, khác với ông chú trong nhà, ngồi nghe thấy cũng là lạ. Lúc sau xong việc, ông thầy rổn rảng nói cười, yên tâm yên tâm, cứ thế mà làm ăn. Hỏi chuyện, ông thầy kể, tôi về hưu rồi, từ ngày về hưu mới có thời gian mà đi giúp cho mọi người thế này đấy. Vâng, thế trước thầy công tác ở đâu ạ? Tôi làm trưởng công an phường X cậu ạ.

Xã hội rất buồn cười, có dạo ngồi ở một văn phòng, hai đội chung nhau một địa chỉ. Công việc thì cứ bận rộn vậy, sức ép cũng như những cái nghề kiếm tiền khác thôi, cơm áo gạo tiền thì có bao giờ là nhàn hạ. Đội bên kia gặp trục trặc, không được xuôi chèo mát mái. Bực quá, suy nghĩ mãi rồi tổ chức mời thầy cúng về xem phong thuỷ, phát hiện ra ngồi không đúng chỗ, vận khí nó không phất lên được, các cậu ngồi thế bảo sao mà không thông. Sắp lại chỗ ngồi, sếp ngồi ngay lối ra, nhân viên ngồi trong. Thầy cúng đến cúng bái xin xỏ, xong việc ngồi hút thuốc, cười hề hề bảo cứ yên tâm, đảm bảo ba tháng nữa là phất, không phất thì cứ đến tìm tôi. Ngứa miệng lại hỏi, trước thầy làm việc gì ạ? Ngày xưa tôi là lái xe. Mấy tháng sau, sập, tan nghé xẻ đàn.

Xã hội rất buồn cười, có dạo đi làm nhà cho người ta, vẽ vời rồi thi công cũng có thể coi là cẩn thận. Một ngày, chủ nhà dẫn về một ông sư, bảo ông này rất giỏi rất nổi tiếng về phong thuỷ, người giàu với quan chức hay nhờ ông này xem lắm. Hỏi, ơ tưởng trước chú có người xem phong thuỷ rồi mà, làm theo phương án đấy rồi mà? Đáp, nhưng mà ông này giỏi hơn, chú phải mời mãi mới được đấy. Ông sư đi vào công trường, ngó nghiêng dăm ba phút, trèo lên tầng trên, ngó nghiêng dăm ba phút. Mở sổ ra tra cứu, rồi bảo, anh để cái thang này ở đây, thì làm ăn hỏng cả, mà còn có cơ gặp hoạ, chết cả nhà. Chủ nhà xanh mặt. Lại ngứa miệng, hỏi, bây giờ thế đất và phương án làm như vậy rồi, có cách nào khắc phục không thầy. Ông sư bảo, là tôi nói vậy, nghe hay không thì tuỳ các anh. Chủ nhà ở nước ngoài nhiều năm, rất thích văn hoá kiến trúc phương Tây, cuối cùng nằng nặc đòi đổi phương án.

Xã hội rất buồn cười, cũng lại chuyện đi làm nghề, nhiều chủ nhà trẻ tuổi, thế hệ con cháu của chủ nhà vừa kể ở trên, đi nước ngoài du học, bằng cấp cao vời vợi. Người thì đòi quay đầu giường con về phía phòng vệ sinh, vì ngủ hướng ấy học mới giỏi. Người thì đòi đứng dí sát vào tường để nấu bếp, vì sợ bếp để dịch ra bốn chục phân thì thẳng cửa vào phòng ngủ con, bếp nóng, sau này lớn lên nó ốm yếu dặt dẹo. Bếp từ. Toàn là các chị em phụ nữ. Vừa cười khổ vừa thuyết phục mỏi mồm mới nghe. Cũng may mà còn chịu lắng nghe.

Xã hội không buồn cười chút nào, bao nhiêu lâu nay, chuyện nguồn gốc tục đốt vàng mã, nhiều người nói mãi rồi, báo đài, trên mạng, dưới phố, không phải là không có ai tìm cách giải đáp bí ẩn đằng sau cái tục đốt giấy cho người chết. Gần như chẳng ai nghe, ai đốt cứ đốt, đốt hăng, đốt mạnh, đốt nhiều cho nó tốt. Dưới quê, nói chuyện đừng đốt nữa, đàn ông thì gật gù, không ông nào thiết tha gì, các bà đàn bà thì nhăn mặt, cau có. Lời qua tiếng lại, mọi người ngại va chạm, rồi đâu lại hoàn đó. Có đám giỗ, thói quen của người ta là đến thắp hương thì mang theo tập giấy tiền. Đốt cho người quá cố.

Xã hội không buồn cười chút nào, thanh niên có cái nghề mới, gọi là nghề hầu đồng. Cô đồng bóng cậu trở thành một cái nghề danh giá, phải có căn, có vận số mới làm được. Làm rồi, thì tài lộc đổ vào, làm rồi, thì phát lợi phát danh cho thiên hạ. Thanh niên hứng thú, thanh niên đam mê, thanh niên coi đó là việc tốt làm đẹp cho đời. Thanh niên không có hiểu biết đủ sâu về lịch sử, không có cái nhìn chiêm nghiệm về văn hoá dân gian. Thanh niên không ham thích khoa học. Truyền thông tôn vinh, nâng lên hàng di sản.

Xã hội không buồn cười chút nào, ngày xưa, để xem phong thuỷ, phải mời thầy phong thuỷ về nhà, nghiên cứu, ăn ở trong nhà, xem xét đủ kiểu chán chê, mới ra phương án. Bây giờ, đến nói dăm câu, uống chén nước trà, mà phải mời lắm mới bỏ từng ấy thời gian, rồi về. Chưa được nhìn thấy bản vẽ phong thuỷ có khoa học, có lý có tình bao giờ, chưa được làm việc với trí thức nghiên cứu  thực sự về bộ môn này của Á Đông bao giờ, chưa được làm việc với người biết lắng nghe, biết bàn luận, biết tìm phương án bao giờ, rặt đi nghe lời đám lưu manh vô học, ngồi lên đầu lên cổ. Hoá ra, chuyện trên cổ gắn cục phân là có thật.

Xã hội không buồn cười chút nào, ngày vào chùa làm lễ cầu siêu bốn mươi chín ngày cho mẹ, trong chùa có cái bàn thờ, thờ bức ảnh chân dung phổ biến nhất cả nước. Hai nhà làm cùng một ngày, một nhà đặt lễ lên bàn thờ ấy, một nhà toan định đặt nhưng tự cản nhau lại. Nhà kia hỏi, ơ thế không cúng b. à. Không, không có nhu cầu. Chùa đạo Phật nhưng trong chùa có xây lò đốt vàng mã, khá lớn, đặt ở góc sân. Đốt phừng phừng, sức nóng toả ra rát mặt. Trong lúc tụng kinh, có mấy người mặt hoa da phấn mặc áo nâu vào ngồi chắp tay cùng, ừ thì kệ họ. Tụng kinh xong, lục đục định ra về, họ bảo ở lại dự lễ đưa đò. Ngơ ngác không hiểu gì, thấy nhà kia ngồi cả lại, cũng tò mò ngồi theo. Mấy người kia múa hát những điệu hát cổ quái, ánh đèn chập chờn leo lét. Họ đưa con thuyền giấy ra, bảo góp lễ đi, hỏi góp bao nhiêu, trả lời góp càng nhiều thì càng tốt. Trong nhà có người rút ví. Khùng lên, kéo tất cả mọi người đứng dậy, gằn giọng, mọi người đi ra ngoài ngay, không tham gia mấy cái thứ này. Định tìm sư trụ trì hỏi cho ra nhẽ, tại sao lại dung dưỡng những thứ này ở chốn thờ Phật. Mọi người can, sợ to chuyện.

Xã hội không buồn cười chút nào, đạo Thiên chúa có nghi thức kết hôn ở nhà thờ, được Chúa tạo mối liên kết cho hai con người. Xem cho lắm phim, đi cho lắm Tây, có cầu thì có cung, đạo Phật bây giờ bèn đẻ ra lễ hằng thuận, cũng na ná thế. Không biết có phải do hiểu biết về Phật giáo ngu dốt không, mà thấy ngán ngẩm. Lại nữa, ngày xưa ấn đền Trần là do vua Trần ban cho tướng lĩnh đi đánh giặc xâm lược, thế nên mới diễn ra vào lúc đêm hôm mờ sáng. Bây giờ bày ra, in phát như phát tờ rơi quảng cáo, dân đen xúm đông xúm đỏ, chen chúc, bỏ tiền ra mua. Chả hiểu đi đánh giặc nào, chắc không phải giặc Tàu đang chiếm biển Đông rồi.

Kể chuyện một lúc, thấy xã hội vừa cười vừa khóc, tiếng khóc cười xen lẫn vào nhau, tiếng khóc cười vang vọng và ám ảnh.

Thôi, hết những ngày này, rồi lại chứng kiến cả thôi, đốt vàng mã, cúng giải hạn, cầu tài cầu lộc, phóng sinh, thôi thôi thì thì, thì thì thôi thôi, đủ cả.

Đôi lời tâm sự lúc đêm khuya.